Evropsko prvenstvo, prvi put pod tim imenom, 1968. godine održano je u Italiji, a domaćin je u finalnom dvomeču porazio Jugoslaviju.
Nakon dva Kupa evropskih nacija održana 1960. i četiri godine poslije ime kontinentalnog takmičenja mijenja se u ono koje je i danas na snazi – Evropsko prvenstvo 1968. godine. Pored imena promijenjen je i format takmičenja. Iako je sistem završnog turnira s četiri ekipe i dalje bio aktuelan, od te godine ekipe su bile podijeljene u osam grupa kvalifikacionog turnira. Po prvi put su se kontinentalnoj smotri pridružili Engleska i Zapadna Njemačka, a prvenstvo je te godine Evropi predstavilo neke fudbalere o kojima se i danas govori u superlativima, te se mnoge od njih uvrštava među najbolje koji su ikad šutirali loptu na tlu “Starog kontinenta”.
Kvalifikacioni turnir iz kojeg je po jedna reprezentacije iz svake od grupa svoje mjesto našla u četvrtfinalnim mečevima koji su dalje vodili ka Napulju ili Firenci, donio je reprezentativni debi Johana Krojfa u utakmici Holandije i Mađarske sedmog septembra 1966. godine, a ujedno i njegov prvi gol za nacionalni tim u meču završenom rezultatom 2:2. Duel Škotske i Engleske na “Hempden parku” iste godine ostao je upisan kao najposjećeniji susret u istoriji Evropskih prvenstava, a njemu je prisustvovalo 130 hiljada i 711 navijača. Po zaključivanju rezultata unutar grupa odigrani su četvrtfinalni mečevi u kojima je Jugoslavija bila uspješnija od Francuske, Sovjetski savez od Mađarske, Engleska od Španije, dok su Italijani savladali Bugare.
Jugoslavija je polufinalni meč odigrala u Firenci, a za protivnika je imala prvaka prethodnog Svjetskog prvenstva Englesku. Put ka finalnom meču u Rimu otvorio je Dragan Džajić, čiji je gol iz 86. minute bio dovoljan za slavlje Jugoslovena, a tri minute poslije Alan Muleri postao je prvi engleski fudbaler ikad isključen iz igre na međunarodnoj utakmici. Drugi polufinalni meč odigran je u Napulju, a tamo se domaćinu suprotstavio Sovjetski savez s novom generacijom igrača, od kojih niti jedan nije nastupao u osvajanju prvog mjesta 1960. godine, kao ni u porazu od Španije u finalu četiri godine poslije. Nakon 90 minuta bez golova desio se istorijski i do sada jedini takav momenat u istoriji turnira, s obzirom da je Italijane u finale poslao sudija koji je bacio novčić s ciljem određivanja kompetitora za pehar kontinentalnog prvaka.
Finalu na rimskom “Olimpiku” prethodio je meč za treće mjesto na istom stadionu, a njega su Englezi rutinski riješili u svoju korist golovima Bobija Čarltona u 39. i Džefa Hirsta u 63. minuti utakmice. Finalni meč takođe će se pamtiti kao unikatan u istoriji takmičenja, s obzirom da se nakon rezultata 1:1 u regularnih 90 minuta igre pretvorio u dvomeč. 39 minuta bilo je dovoljno jugoslovenskoj reprezentaciji da golom Džajića dođe do prednosti koju je deset minuta prije kraja neutralizovao Anđelo Domenđini, a priznanje legendarnog italijanskog golmana Zofa, koji je poslije utakmice izjavio da njegov tim ni po čemu nije zaslužio neporažen izaći iz tog meča dovoljno govori o nadmoći fudbalera nekad ujedinjene države u tom susretu.
Drugi finalni meč ipak je na terenu ponudio drugu sliku. Ispunjeni “Olimpiko” dao je veliki vjetar u leđa domaćem sastavu koji je u prvih pola sata igre riješio pitanje evropskog prvaka. Prednost koju je Luiđi Riva donio u 12. minuti na isteku pola sata igre potvrdio je Pjetro Anastazi, a to je bilo dovoljno za konačnih 2:0 i drugu uzastopnu titulu kontinentalnog šampiona koja je ostala u zemlji domaćina. Strijelac prvog pogotka našao je svoje mjesto u idealnoj postavi turnira, a tu su mu se pridružili i saigrači Zof, Domenđini, Sandro Macola i Đakinto Faćenti. Najbolji strijelac turnira Džajić takođe se našao među najboljih 11, uz reprezentativne kolege Ivicu Osima i Mirsada Fazlagića. Albert Šesternev bio je jedini predstavnik Sovjetskog saveza u društvu najboljih, koje su upotpunili Bobi Mur i Hirst iz trećeplasirane ekipe.
Ferućo Velkaređi, koji je debitovao na klupi Italije na ovom turniru, vodio je reprezentaciju narednih osam godina. Njegov dolazak na čelo nacionalnog tima uslijedio je nakon velike sramote Italijana na prethodnom Svjetskom prvenstvu, kada su nakon eliminacije od Sjeverne Koreje fudbaleri gađani gnjilim paradajzima po povratku u svoju zemlju. Velkaređi, koji je karijeru osim domovini posvetio i voljenoj Fiorentini upisao je samo šest poraza kao selektor, računajući i onaj od Brazila u finalu “Mundijala” 1970. godine u Meksiku. Pobjedom nad Jugoslavijom u finalnom dvomeču zadobio je povjerenje nacije, a o ubjedljivosti njegovih izabranika najbolje govore riječi objektivnog Zofa poslije podizanja pehara:
“Da se ne lažemo, ovaj smo put stvarno zaslužili da pobijedimo”.
Piše: Stefan Pupovac
